Trò chuyện với KTS Hoàng Thúc Hào mới thấy hết tâm huyết anh dành cho cộng đồng. Không chỉ đơn giản là thiết kế một công trình, đó là cả sự tính toán, cân đo để kiến trúc được đưa vào hoạt động và duy trì nhằm phục vụ đông đảo người dân ở những cộng đồng yếm thế và thiểu số.

"Mọi thứ đến như một cái duyên tự nhiên thôi" là chia sẻ của kiến trúc sư Hoàng Thúc Hào khi nói về tình yêu mà anh gửi gắm vào mỗi công trình dành cho cộng đồng. Trước buổi trò chuyện, anh dẫn chúng tôi đi thăm quan, giới thiệu từng "đứa con tinh thần" của mình được trưng bày tại văn phòng 1+1>2.

Vì sao anh quyết định dồn công sức làm công trình xã hội, vốn gặp rất nhiều khó khăn? 

Văn hóa Việt Nam được hình thành chủ yếu từ các vùng nông thôn, miền núi. Những cộng đồng tại khu vực này ở quá khứ có truyền thống kiến trúc đặc sắc nhưng ở hiện tại, họ chưa có công trình xứng tầm. Trong khi đó, để kiến trúc Việt Nam đi ra ngoài thế giới, nếu chúng ta làm những công trình hiện đại cao tầng như Singapore, Thâm Quyến thì chúng ta thua rồi. Đó không phải là thế mạnh của người Việt Nam. 

Những công trình có tiềm lực, tiềm năng của kiến trúc Việt Nam nằm ở kiến trúc cộng đồng, xã hội nhỏ nhắn nhưng đặc biệt như Hội An, Hồ Gươm, chùa Một Cột, đình làng hay nhà ba gian, nhà sàn…

 

Ở thời điểm đầu, dù chỉ là mơ hồ thôi, chúng tôi vẫn tự hỏi làm sao để làm những kiến trúc Việt Nam vừa giữ được bản sắc vừa có thể hội nhập với quốc tế. Rồi chúng tôi muốn làm thử một công trình cộng đồng. Dù phải tự tìm đất và bỏ tiền đầu tư để làm nhưng mình lại được toàn quyền thử nghiệm. Nếu có chuyện gì xảy ra hay thất bại thì mình sẽ dễ dàng tự chỉnh trang, sửa chữa và chịu trách nhiệm hơn.

Công trình đầu tiên – dự án Suối Rè - được anh và các cộng sự thực hiện như thế nào? 

Chúng tôi tìm hiểu vùng Suối Rè. Ở đó, 80% là người Mường, 20% là người Kinh và hơn trăm năm qua, người Mường và người Kinh chung sống hòa thuận với nhau. Vấn đề đặt ra là làm thử nghiệm kiến trúc thì làm cái gì. 

Ở đó có rất nhiều vật liệu địa phương nhưng người dân đã quen sống với tre, đất nên không thấy thú vị. Họ nghĩ nhà ở phải “ăn chắc mặc bền”, bê tông hay mái bằng. 

Sau cùng, chúng tôi quyết định làm nhà cộng đồng vì những công trình như vậy sẽ hội tụ được nguồn lực về văn hóa. Vấn đề là phải làm sao để nhà cộng đồng được sử dụng thường xuyên. Thực tế, một loạt các nhà văn hóa huyện, xã đang bị “nhân bản vô tính” rồi bỏ hoang.

 

Sau khi tìm hiểu chúng tôi được biết ở đó có một lớp mẫu giáo, chỗ học bị lầy, cứ những ngày trời mưa là nghỉ học nên giờ mình chuyển lớp lên nhà cộng đồng. Thêm vào đó, người dân ở đây chơi bóng chuyền rất giỏi, kể cả phụ nữ nên phía trước nhà sẽ làm một cái sân để hội họp và chơi bóng chuyền. Trên triền đồi, triền núi làm một cái khán đài để bà con ngồi xem. Trong nhà có một tầng bán hầm, mặt trước trông giống căn nhà 5 gian của người Kinh, mặt sau thấp thoáng giống nhà sàn của người Mường, hai trong một. 

Khi hoàn thiện, trẻ con học, bà con sinh hoạt, rất vui nhưng sau đó 1 năm, chính quyền xã xây một nhà mẫu giáo ở trung tâm, tất cả các nhà trẻ ở các thôn kéo ra xã học nên dần dần nó ít hoạt động hơn.

Mất bao nhiêu lâu và cần bao nhân sự để hoàn thành công trình đó?

14 tháng. Một cái nhà 2 tầng xây thế là quá lâu. Điều này do nhiều nguyên nhân, ví dụ: chuẩn bị vật liệu thiếu, tre ngâm bị thiếu mà mỗi lần ngâm là mấy tháng sau mới dùng được. Bên cạnh đó là sự phối hợp giữa các phần chưa nhịp nhàng: làm xong tường là phải làm khung, mái ngay nhưng không kịp. Sau này mình lắp khung vào thì tường bị lở, lại phải đắp tường mới nhưng do lớp đất cũ và mới phản ứng hóa học nên không ăn với nhau, bong ra, lại phải chỉnh. 

Ngoài ra, kèo, dầm cột... phải chỉnh tỷ lệ. Tỷ lệ kiến trúc là một trong những yếu tố quyết định. Tôi cũng khó tính, nên cứ chỉnh đi chỉnh lại. Nhiều vấn đề khác nữa vì mình chưa từng làm bao giờ nhưng cái hay nhất lại là ở những chỗ như vậy. Cứ chỉnh, cứ làm thì mọi thứ sẽ dần hiện ra và đẹp hơn. 

Còn về nhân sự, có lúc 5 người, có lúc mười mấy người.

Anh thuyết phục cộng sự của mình như thế nào để họ cùng anh làm những công trình như thế?  

Chỉ có nêu gương thôi. Người Việt Nam thì cách thuyết phục tốt nhất là nêu gương. Họ thấy mình say mê, nhiệt tâm, tận tâm và cũng chẳng vì lợi ích gì cả nên họ tin. 

Thế còn sự kêu gọi của các nhà hảo tâm ở bên ngoài? 

Nhà cộng đồng đầu tiên hoàn toàn là tôi bỏ tiền túi, cái sau là nhà cộng đồng Tả Phìn thì nhờ vào quyên góp. Một cô người Bồ Đào Nha tên là Viviana đi du lịch ở Sapa, thấy người dân chạy theo khách Tây để bán thổ cẩm thì muốn xây một chỗ để bà con giới thiệu sản phẩm và ngồi bán.

Lúc đó, chúng tôi làm xong cái nhà Suối Rè rồi, báo chí, vô tuyến bắt đầu cũng đưa thông tin. Rồi qua tìm hiểu trên mạng và bạn bè giới thiệu, cô Viviana tìm đến.

Sau khi làm xong nhà cộng đồng đầu tiên, chúng tôi đang muốn làm thêm một công trình nữa ở vùng khác. Ở Tả Phìn, Sapa là người Dao đỏ trong khi bọn tôi vừa làm một cái cho người Mường nên cảm thấy rất thích. Tôi bảo là bây giờ tôi với chị cùng làm, không chỉ giúp chị thiết kế, quyên tiền mà còn đồng hành với chị trong dự án này. 

Làm cái nhà thứ hai đấy cũng phải mất năm rưỡi, hai năm vì vừa làm vừa quyên tiền. Quyên tiền thì các kiểu. Thứ nhất là bạn bè của tôi và cô Viviana, rồi tổ chức các buổi bán đấu giá. Bạn bè mỗi người tặng một cái tranh, cái tượng để bán đấu giá cùng với bán quần áo thổ cẩm.

Sau đó có một người bạn là chị Giang ở Hành động đô thị trong Hội An giới thiệu một quỹ bên Mỹ mà người lập ra lại là người gốc Việt - ông Phùng Liên Đoàn. Sau khi làm hồ sơ nộp sang thì ông Đoàn đồng ý tài trợ. Lúc đầu là khoảng 5.000 – 7.000 USD, mình xin 2-3 lần nên tổng số tiền cho phải đến 14.000, 15.000 USD. Tóm lại dự án đó, bạn bè mỗi người giúp một ít 5 triệu, 10 triệu, bán tranh các thứ quyên được tất cả phải đến 550, 600 triệu thì đủ làm. 

Chứng tỏ số tiền bỏ ra để làm dự án đầu tiên của anh không hề nhỏ? 

Dự án đầu 1 tỷ. Tiền đó về sau mình làm cả một bộ phim nữa, mất khoảng 70 - 80 triệu và cũng dùng cho việc đi lại, xăng xe, ăn uống, cộng sự của mình trong suốt 1 năm đó. Dự án sau thì không phải bỏ tiền nhưng mình bỏ công thôi, cùng bạn bè và chị Viana.

Làm các công trình công cộng mất thời gian, công sức mà không đem lại thu nhập, thậm chí là phải bỏ tiền túi ra nhưng nó lại mang lại cho anh những giải thưởng. Đó có được coi là sự bù đắp? 

Tất nhiên đó là một sự động viên rất lớn đối với văn phòng của mình. Nói thật là mình cũng cứ làm hết đam mê thôi chứ cũng không nghĩ ngợi gì nhưng luôn có một niềm tin vô hình. Sau nhà Suối Rè, nhà cộng đồng Cẩm Thanh ở Hội An, Trung tâm hạnh phúc Bhutan… thì các dự án nó cứ đến. Làm công việc kinh doanh rồi thị trường rộng mở. 2, 3 năm gần đây, khi kinh doanh bất động sản hay các loại hình văn phòng cũng bão hòa thì thiết kế kiến trúc là một phần rất lớn của cạnh tranh sản phẩm. Người ta cần thiết kế khác biệt. Văn phòng của tôi là một trong vài sự lựa chọn đầu tiên khi người ta tìm kiếm sự khác biệt.